“Böyle güzel palavra söylemeyi annemden öğrendim.”
Aile bağlarını sevgiyle değil zaaflarla kuran üç jenerasyonun, dönüşen İstanbul’la birlikte tekrar biçimlenen kıssası. Sevilmek isteyen kızların tetikte büyümelerinin, baskı altında yaşayan bayan ve erkeklerin hayatta kalmak için başvurduğu farklı çözümlerin çarpıcı panoraması.
İstanbul’a caddeler üzerinden damga vurmak isteyenlere, tıpkı caddelerden can havliyle geçenlerin gözünden bir bakış…
Seray Şahiner’in yeni romanı “Vatan Millet Samatya” geçtiğimiz günlerde raflardaki yerini aldı. Biz de bu vesileyle kendisine sorularımızı yönettik.
Vatan Millet Samatya, Seray Şahiner,336 syf.,Doğan Kitap,2025 ’15 YILDA TEKRAREN TEKRAR YAZDIM’
“Vatan Millet Samatya”yı yazmak 15 yılınızı almış. Bize biraz bu süreçten bahseder misiniz?
Vatan Millet Samatya, İstanbul’un ana caddeleri üzerinden üç jenerasyonun kıssasını anlattığım bir roman. Kitabın merkezinde bulvarlaşma kavramı var. Bu kitabı yazmanın iddiamdan sıkıntı olduğunu anladığımda zati birinci yazımı bitmişti. Sonraki 15 yılda tekraren tekrar yazdım. Periyot öyküsü olması ve bir şehircilik kavramını, yaşayanların gözünden tartışması sebebiyle ben de anlattığım kent üzere kendimi yıkıp yıkıp yine inşa etmek durumunda kaldım.
“Vatan Millet Samatya” hem Melek’in hem de Samatya’nın bir çeşit büyüme kıssasını anlatıyor bize. Melek acıyla, Samatya kentsel dönüşümle değişiyor. Pekala, bir insanın erginleşmesiyle bir semtin, bir toplumun erginleşmesi ortasında nasıl kontaklar var?
Her idare, kendi personasına benzeyen bir İstanbul yaratmaya çalışıyor. Gerek beşerler “yürüyemesin” diye meydanları banklarla, fıskiyelerle “arızalandırmak” olsun gerek mahalleleri yıkıp yerine kendi temsilleri yapılar inşa etmek olsun… Kırtasiyelerde kasaların yanında boş beyaz kâğıtlar olur, satın alacağın kalemi denemek için; niyeyse beşerler kalem yazıyor mu diye denerken imzasını atıyor daima. İstanbul da biraz öyle… Bir kâğıda üst üste atılmış öbür başka imzalardan kimsenin ismi tam seçilmiyor. Semt ve kent, bizim konut dışındaki geniş çeperli ailemiz, atmosferimiz… Birbirinden farklı değiller.
‘BU HALAYIN BAŞI DA SONU DA BENİM’
Büyüklerin dünyasına küçüklerin gözleriyle, küçüklerin kelamlarıyla bakmak, en olağan gördüğümüz şeylerde bile arızalı bir taraf olduğunu keşfetmemizi sağlıyor. Biraz bu yabancılaşmadan konuşalım mı? Romanı çocukların bulunduğu bir yerden anlatmaya nasıl karar verdiniz?
Çocuk, bozmaktan çekinmez. En hoş huylarından biri de budur. Bozmakta daima bir oyun var ve bu oyun büyüklerin ne kadar hududunu bozuyorsa artık, çocuk genelde “terbiye” kavramıyla eşleştiriliyor. Romanda, sıkıntıyı gözünden anlattığım çocuklar sınıfsal durumlarından, akran zorbalığından ötürü içinde bulundukları ortamdan dışlanıyorlar. Bu çocuklar kendi meskenlerinin mültecisi. Daima kaybettikleri halde umudu kaybetmiyorlar. Çaresiz oldukları için umuda tutunuyorlar. Lakin avuntuya gönül indirmeyen bir inat ve öfkeleri de var: Madem beni dışladınız, artta kalmam, bir adım öne çıkarım mantığındalar. Bu sefer de parmakla işaret ediliyor, göze batıyorlar. Tek istedikleri, herkes üzere olmakken, parmak kaldırdıklarında kelam verilmiyor fakat parmakla gösterilmekten mustaripler. Ve… Ayak uyduramadıkları için yalnızlar. Bu sefer kendi bildikleri adımlarla çıkıyorlar ortaya… Romandaki İnci diyor ki: “Tek şahısım, bu halayın başı da sonu da benim.”
Seray Şahiner/ Fotoğraf: Muhsin Akgün Kitabın genelinde gerek fizikî gerek ruhsal bir şiddet sarmalı mevcut. Yaş, cinsiyet, sınıf fark etmeksizin çabucak herkes bu döngüdeki pozisyonunu alıyor. Aşikâr bir noktadan sonra da bunun “sıradan” bir irtibat lisanı olduğunu düşünmeye başlıyoruz, yanılıyor muyum?
Şiddet, istediği yanıtları alamayanların söylemi. Vatan Millet Samatya, 70’lerde başlayıp 90’larda biten bir kitap. Romanda, anlattığım periyotların siyasal iktidarlarına benzeyen aileler kurdum. Ve aslında o devir iktidarda olanlar seçmenine nasıl davranıyorsa, bu kitapta aileler de çocuklarına o denli davranıyor. Anlattığım birinci jenerasyon, buyruk verip yanıt değil, itaat bekliyor; ikinci jenerasyondaki yetişkinler, askerî darbeyi görmüş ve evlatlarını eğitim zaiyatı olarak görmekten çekinmiyor, üçüncü jenerasyon ise Özal periyoduna denk geliyor ve ilgiyi ısrarla talep eden bir anlayış hâkim. Üçü de baskının, şiddetin bir izdüşümü aslında… Sistem her devirde şiddeti kendi suretinde yine yaratıyor.
‘SEVGİYİ YAKINLARINDAKİLERE DEĞİL, UZAKTAN BİLDİKLERİNE VERİYORLAR’
Yukarıdaki soruyla ilintili formda devam edersek; şiddet yalnızca kaba bir aşağıdakiler-yukarıdakiler sorunu biçiminde değil, aksine aşağıdakinin aşağıdaki üzerine kurduğu bir iktidar biçiminde gerçekleşiyor. Bunu çocuklar, bayanlar, personeller formunda çeşitli kümelere ayırabiliriz. Fakirin fakire uyguladığı şiddet hakkında neler söylemek istersiniz?
Aşağıdakiler yukardakiler üzere bir durum yaşamıyoruz. Zira ortada bir merdiven yok. Bu sebeple kimse çıkmak, tırmanmak istemiyor; herkes sıçramak istiyor.
Romanda üç nesli iki çocuk üzerinden anlatıyorsunuz. Gerek yedikleri dayak gerek yüklendikleri sorumluluk, hatta vakit zaman kıyafetleri bile onlara büyük geliyor. Buna rağmen büyükler de bencillikleri, sorumsuzlukları, arsız, çıkarcı taraflarıyla âdeta birer çocuk gibiler. Bu tezatlıktan bahsedelim mi biraz?
Öğrenilmiş sevgisizlik! Üç vücut büyük önlüğün eteğini içe teğelleyip boyun uzadıkça açtığın gibi… Travma da şiddetin paça hissesi. Büyüdükçe onu açıyorsun. Bu roman sevilmemiş çocukların ebeveynlik öyküsü biraz, sevgiyi bilmedikleri için yerine güç, disiplin, şiddet, baskı ve aralık koyuyorlar. Çocuklarının her yaptığı onlara; kurmak istedikleri otoriteyi sarsacak, iktidarlarını bozacak bir ayaklanma üzere geliyor. Bu sebeple sevgiyi yakınlarındakilere değil, uzaktan bildiklerine veriyorlar: Radyo periyodunda yaşayan aile, radyoda öyküsü anlatılan kemancı çocuk Riko’ya kendi çocuklarından daha büyük ilgi gösteriyor. Çünkü bu yoksul kemancı Riko; radyonun içinde yaşadığından ekmek, harçlık istemiyor. Yaramazlık yapmıyor. Veli toplantısı kederi yok. Anlattığım aile, kendi çocukları yerine Riko’yu överek, merhameti de bedavaya getiriyor.
‘DONSUZUN GÖNLÜNDEN DOKUZ TOP BEZ GEÇER’
Romandaki karakterlerin ferdî manada irili ufaklı pek çok sorunu var. Bir de bunların üzerinde darbe, yoksulluk, Alevilik, komünistlik üzere toplumsal problemler ekleniyor. Kişisel ve toplumsal acılarımız ne ölçüde birbirini doğuruyor, ne ölçüde birbirinden azade?
İnançları ve siyasi duruşları; aslında karakterlerin kendilerini koruma edebildikleri; birey olarak dâhil olabildikleri yerler ve her türlü baskıya karşın bunları yaşamayı sürdürüyorlar. Direnç noktalarını buradan alıyorlar. Yoksulluğu da acılaştırmadan, mizahla geçiştirmeye çalışıyorlar. “Donsuzun gönlünden dokuz top bez geçer,” diyen anne var romanda. Parasının yetmediği yerde karşılığı yetişiyor.
Beri yandan, roman ileriye hakikat süratli bir biçimde aksa da daima geriye, geçmişe bakıyor. Geçmiş bir tarafıyla büyük bir yük, bir tarafıyla yükselmek için gerekli bir basamak üzere görünüyor, ne dersiniz?
“Zamanında dedem o tarlayı satmasa artık zengindik” kelamını duyarak büyüdük… Günü kurtarmak için geleceği yakmış cetler uyduruyoruz, bunun sebebi bizim de günü kurtarmaya çalışmamız.
‘İLK SEFER MASAM BOŞ’
Günümüz edebiyatına dair neler düşünüyorsunuz? Beğeni ve tenkitlerinizi bizimle paylaşır mısınız?
Yazar olacağım dediğimde çocuktum, beşerler bana öbür bir mesleğin de olsun, akşamları yazarsın, dedi. Girdiğim etraf okuyan bir topluluk değilse, asıl mesleğiniz ne sorusuyla karşılaşıyorum sıkça. Bunun pek çok çağdaşımın başına geldiğini kestirim ediyorum. Yazının kararı da ve sürdürmesi dirayet istiyor. Bu sebeple evvel kâğıtlar diyenlere çok hürmet duyuyorum. Periyoda birlikte tanıklık etmek çok değerli.
Son vakitlerde neler yapıyorsunuz, şu sıra masanızda neler var?
Vatan Millet Samatya’ya başladıktan sonraki 15 yılda yazdığım beş kitap da bittiğinde, masamda daima geri dönecek bir romanım vardı. Birinci kez masam boş. Aslında bu heyecan verici bir durum. Bomboş bir sayfanın başına oturmanın nasıl bir şey olduğu hissini yıllar sonra tekrar göreceğim.