Ahmet T. Kuru
6 Şubat 2023 günü Türkiye’yi vuran sarsıntı, her şeyden evvel, bugüne kadar en az 45 bin kişinin hayatını yitirdiği bir insanlık trajedisine yol açtı. Bununla birlikte, felaketin ülke iktisadı ve siyaseti üzerinde de büyük ölçekli tesirleri oldu; sarsıntı hasarından doğan mali kaybın 84 milyar ABD Doları olduğu kestirim ediliyor.
Bu insanlık trajedisini ve uzun vadede Türkiye üzerinde yaratacağı tesirleri tahlil etmek benim açımdan güç. Türk siyaseti alanında çalışan bir uzmanım. Lakin tıpkı vakitte sarsıntıdan etkilenen bölgede büyüdüm ve Antakya ve İskenderun kentlerinde akraba ve dostlarımı yitirdim. Bununla birlikte, sadece siyasi entrikalar yüzünden değil, Türkiye’nin bu felaketle nasıl baş edeceğini ve kendini geleceğe nasıl daha düzgün hazırlayacağını tespit etmek bağlamında büyük kıymet taşıdığı için, zelzelenin Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan üzerindeki tesirlerini tahlil etmenin önemli olduğunu düşünüyorum.
CUMHURBAŞKANI ERDOĞAN SUÇLAMALARI REDDETTİ
Erdoğan, kısmen ekonomik kriz ve bilhassa de genç seçmenler ortasında otokratik idare biçimine dair artan tasalar sebebiyle, zelzeleden evvel de sahip olduğu dayanağı yitirmekteydi. Erdoğan, zelzeleden kaynaklanan muhtemel bir siyasi çöküşü hafifletmek ve suçlamaların gayesini saptırmak için var gücüyle çabalıyor. Adalet ve Kalkınma Partisi, onun denetimi altındaki basın kuruluşları ve Diyanet, sarsıntısı “yüzyılın felaketi” diye nitelendirmekte ziyadesiyle telâşlı davrandı. Bu nitelendirme, Erdoğan’ın oluşan insani maliyetin büyüklüğünü engellemek doğrultusunda hiçbir şey yapamayacağını ima ediyordu.
Bizzat Erdoğan, oluşan hasarı incelerken “bunun üzere bir felakete hazırlıklı olmanın mümkün olmadığını” tabir etti. Tıpkı vakitte bunun ‘kader’ olduğunu da söyledi. Ne var ki kendisini eleştirenler ikna olmadı. Analistler, hem sarsıntı öncesinde gereğince hazırlık yapılmamasından hem de zelzele sonrasında koordine edilmiş bir biçimde yardım sağlanamamasından, Erdoğan’ın çok derece merkezileşen tek adam idaresini sorumlu tuttular.
HAZIRLIK VE UYUM EKSİKLİĞİ
Şüphesiz ki Erdoğan’ın sicili, onu yıkımın ölçeği konusundaki suçlamalar karşısında savunmasız bırakıyor. Erdoğan, son 20 yıl boyunca ekonomik büyümeye öncülük etmesi için inşaat kesimine kıymet verdi. Misyonda olduğu mühletin başlangıcında, bürokratik kurumlar ve sivil toplum kuruluşları, ülkenin kuzeybatısında 17 binden fazla kişinin hayatını yitirmesine neden olan yıkıcı 1999 sarsıntısını dikkate alarak inşaat kesimini düzenlemeye çalıştı.
Öte yandan, 2017’de yapılan anayasa değişikliklerinin akabinde, Erdoğan neredeyse hiçbir denetim ve istikrar düzeneğinin mevcut olmadığı yeni bir başkanlık rejimi teşkil etti. Bürokratik kurumların içini boşalttı, değerli makamlara yandaşlarını yerleştirdi ve kendisine yakın olan müteahhitleri servet sahibi yaptı. Elzem olan inşaat yönetmelikleri konusunda ısrarcı olmadı. Bundan çok, vergi karını da artıran popülist bir siyasetin modülü olarak, milyonlarca kusurlu binanın sahiplerine af çıkardı. Zelzelenin akabinde, cumhurbaşkanının bu “aflarla” övündüğü görüntüleri milyonlarca defa paylaşıldı.
Erdoğan idaresi birebir vakitte zelzele sonrası kurtarma faaliyetlerini koordine edemeyecek kadar hantal ve dağınık olduğu savlarıyla karşı karşıya kaldı. Merkezi sistem, hem muhalefet partileri hem de yabancı gözlemciler tarafından, zelzeleden sonraki hayati ehemmiyet taşıyan birinci günde çok etkisiz bir cevap olarak görülen cılız müdahaleden sorumlu tutuldu. Örnek olarak eleştirmenler, Erdoğan’ın felaketin ölçeği ortaya çıkar çıkmaz ordunun kurtarma faaliyetlerine dahil olmasına neden müsaade vermediğini soruyorlar.
Erdoğan’ın basın kuruluşları üzerindeki ağır hakimiyetine rağmen, Türkiye’de hem toplumsal medyada hem de muhalefet partileri ve aktivistler ortasında bu çeşit tenkitler geniş çapta yayıldı. Erdoğan ise buna, Twitter’a erişimi süreksiz olarak durdurarak ve kamuoyuna, kendisini eleştirenleri daha sonra kovuşturmak üzere “defterine not ettiğini” açıklayarak karşılık verdi. Buna rağmen, bu davranışı, cumhurbaşkanına yöneltilen öfkeyi engellemek noktasında pek işe yaramadı.
2003 yılından bu yana iktidarda olan Erdoğan, kendisini eleştirenlerle muhatap olmak yerine muhalefeti bastırmaya meyilli bir otokrat olarak ününü perçinledi. Pek çok siyasi gözlemcinin zihninde, bu saatten sonra politik halini değiştirmesi pek mümkün değil. Hal böyleyken muhalefet Türkiyeli seçmenlere, artık ülkeyi gelecekteki sarsıntılara karşı daha güzel hazırlayabilecek yeni bir önder seçmesi davetinde bulunuyor.
ERDOĞAN SEÇİMLERİ İPTAL EDER Mİ?
Partisi, Erdoğan’ın felakete verdiği cevabın halkta yarattığı öfkenin, yaklaşan seçimleri olumsuz etkileyebileceğinden kaygılanıyor üzere görünüyor. AK Parti’nin kurucularından ve eski TBMM Lideri olan Bülent Arınç, kamuoyu önünde seçimlerin bir yıl ertelenmesi daveti yaptı. Lakin Türkiye Anayasası, seçimlerin yalnızca savaş halinde ertelenmesine imkân tanıyor. Bu sebeple Arınç anayasanın “kutsal olmadığını” lisana getirdi ve yok sayılması davetinde bulundu.
Erdoğan devasa bir ikilemle karşı karşıya. Şayet seçimlerin Haziran 2023’te planlandığı haliyle gerçekleştirilmesine müsaade verirse, büyük ihtimalle mağlup olacak. Zelzele öncesinde gerçekleştirilen kamuoyu yoklamaları dahi cumhurbaşkanlığı yarışındaki üç olası rakibinden birine karşı seçimi kaybedeceğini gösteriyordu.
Deprem öncesinde Türkiye, son altı aylık devirde, yıllık enflasyon oranının yüzde 80’in üzerinde seyrettiği büyük bir ekonomik kriz yaşamaktaydı. Ortalarında eski bir AKP başbakanı ve eski bir AK Parti başbakan yardımcısı tarafından kurulanların da olduğu altı muhalefet partisi, Erdoğan’a karşı bir ittifak oluşturdu. Erdoğan, buna gibisi nedenlerden dolayı anayasaya karşıt olsa dahi seçimleri erteleme fikrini faydalı bulabilir.
Öte yandan Erdoğan, bu çok sayıdaki ekonomik ve politik sorunun akıbetinin ne olacağını kestiremiyor ve gelecek yıla dek daha da makus bir hale gelebilirler. İşte bundan ötürü seçimleri ertelemek de riskli bir fikir. Her iki halde de Erdoğan’ın siyasi hükümranlığını sürdürmesi büyük ihtimalle daha güç bir hale gelecek. Üstelik zelzeleden evvel bile iktidarı elinde tutma mümkünlüğü esasen tehdit altına girmişti…
Yazının yepyenisi The Conversation sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)